Wielka Pętla Wielkopolski. Co słychać w Dolinie Noteci?

W naszej podróży po Wielkiej Pętli Wielkopolski wpłynęliśmy właśnie na Noteć – największy dopływ rzeki Warty i jednocześnie najdłuższy fragment drogi wodnej pomiędzy Wisłą i Odrą, która zaliczona jest do sieci europejskich śródlądowych dróg wodnych i oznaczona numerem E 70. Przemieszczać się będziemy m. in. przez piękną Dolinę Noteci, będącą obszarem Natura 2000 i niezwykłym miejscem do obserwacji ptaków. Na trasie Czekają nas też malownicze miasteczka i atrakcje turystyczne.

Podróż zaczynamy od Santoka, o którym pisaliśmy w poprzednim odcinku i kierujemy się na wschód, w kierunku ujścia Drawy. Rzeka płynie tutaj swobodnie, bez żadnych zapór i stopni przez ok. 50 km, potem czeka nas już trochę śluz. Szerokość szlaku żeglownego Dolnej Noteci wynosi ok. 30—35 metrów ale napotkać możemy tutaj dużo zakoli o promieniach krzywizny od 400 do 100 metrów, z przewagą łuków o promieniu 250 metrów. Głębokości w nurcie przy średnim stanie wody wynoszą ok. 2 m, ale przy średniej niskiej wodzie spadają do 1,25 metrów.

Drezdenko

Jako pierwsze na tej części trasy znajduje się Drezdenko. Pierwotnie słowiański gród Drzeń, później zamek i w końcu miasto. Warunki terenu powodowały, że o tutejszą twierdzę walczyli Pomorzanie, Polacy, Krzyżacy i Brandenburczycy. W 1603 r. Brandenburczycy wznieśli tutaj twierdzę według projektu holenderskiego inżyniera i wojskowego, Mikołaja de Kampa – do dziś zachowały się fragmenty obwałowań ziemnych, murów, zarys fosy i budynek bramny. Dawna prochownia przebudowana na spichlerz mieści Muzeum Puszczy Drawskiej i Noteckiej, a w zespole pałacowym, powstałym w 1766 roku na terenie twierdzy mieści się gimnazjum. Ostatnia warownia w Drezdenku powstała przed II wojną światową jako część umocnień Wału Pomorskiego (do dziś zachował się potężny jaz klapowy o długości ok. 250 metrów nad brzegiem Noteci).

Dziś Drezdenko ma zdecydowanie mniej bojowego ducha i jest przede wszystkim kolorowym miastem z secesyjnymi kamieniczkami i neorenesansowym ratuszem z 1884 roku. Warto zobaczyć najstarszy budynek w mieście, czyli znajdującą się przy Starym Rynku i działającą do dziś aptekę z 1697 roku oraz Park Kultur Świata z miniaturami znanych światowych budowli nad Starą Notecią.

W Drezdenku znajduje się miejsce do cumowania przy nabrzeżu „Park Harcerza” ze znajdującą się w pobliżu stacją paliw. Znajduje się także tutaj stara zapora wodna z czasów II wojny światowej. Dostępna jest od strony lądu – zacumować możemy na nabrzeżu „Parku Harcerza” lub w Porcie Nadzoru Wodnego.

Krzyż Wielkopolski, Drawsko, Wieleń

W Krzyżu Wielkopolskim natykamy na pierwszą od wpłynięcia na Noteć śluzę, wybudowaną w 1913 roku i wpisaną do rejestru zabytków. Za zgodą operatora śluzy można zacumować na dłużej przy prawym brzegu awanportu górnego śluzy.

Od Krzyża do Kanału Bydgoskiego czeka nas 14 stopni wodnych. Informacje na temat czasu pracy śluz oraz należności za żeglugę i śluzowanie znajdziemy na stronie internetowej Regionalnego Zarządu Gospodarki wodnej w Poznaniu: www.poznan.rzgw.gov.pl

Sam Krzyż to jedno z najmłodszych miast w Wielkopolsce (prawa miejskie otrzymało w 1936 r.). Zachował się tu układ osady kolejowej z XIX wieku a tutejszy dworzec z końca XIX wieku to jeden z najważniejszych obiektów architektonicznych – drugi to neoromański kościół pw. Św. Antoniego.

Po wypłynięciu z Krzyża Wielkopolskiego zmierzamy w stronę Drawska. Znajduje się tu przystań „Yndzel”, z nowoczesną infrastrukturą, z częścią świetlicową i zapleczem kuchennym, miejscami noclegowymi, zapleczem sanitarnym i energetycznym i innymi mediami na pomostach. Jeśli nie mamy dość pływania, możemy tu wypożyczyć łodzie lub kajaki, a jeśli chcemy odpocząć trochę od wody – rowery miejskie.

W Drawsku mieści się kolejny stopień wodny, zbudowany na przełomie XIX i XX wieku, również wpisany do rejestru zabytków. W pobliżu znajduje się także okazały pałac z przełomu XIX i XX wieku i zabytkowy park dworski. Według tradycji okolice zamieszkują Mazurzy Wieleńscy, sprowadzeni tutaj z Mazowsza przez Piotra Sapiehę w XVIII wieku. To właśnie z gwary lokalnej pochodzi nazwa „Yndzel”, która oznacza tyle co „cypel” lub „półwysep”. Jeśli lubimy ciekawą architekturę, powinien spodobać nam się Wieleń, w którym do dziś pozostał historyczny układ przestrzenny Starego i Nowego Miasta oraz zabytkowy park i zespół dworski na „Ostrowiu”, w którym znajduje się Zespół Domów Pomocy Społecznej prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi. Cennym zabytkiem jest tutejszy Kościół pw. Wniebowzięcia Matki Boskiej i św. Michała Archanioła z 1615 roku, wybudowany w stylu wczesnobarokowym. We wnętrzu znajduje się polichromia z XVII wieku a główny ołtarz z 1637 roku pochodzi z warsztatu Hermana Hana. Z kolei na prawym brzegu Noteci znajduje się barokowy pałac Sapiehów z lat 1749-50 – piękny i malowniczy, niestety obecnie w ruinie. Jeśli jednak ktoś chciałby nieco rozprostować nogi, wówczas można skorzystać z sieci znakowanych szlaków nordic walking o wdzięcznej nazwie „Z Kwiatka na kwiatek” (www.zkwiatkanakwiatek.org).

Czarnków

Przed Czarnkowem, w najciekawszym fragmencie tzw. Szwajcarii Czarnkowskiej, wśród morenowych wzgórz (1 km od śluzy Pianówka) znajduje się Zamek w Goraju. W XIX wieku te tereny były własnością rodu Hochbergów a na jednym ze wzniesień znaleźć możemy neorenesansową siedzibę zbudowaną przez księcia Wilhelma Bolka von Hochberg w latach 1910-1913 - otoczoną przez stylowe zabudowania gospodarcze, wzorowaną na zamku Varenholz w Westfalii. W okolicznym parku znajduje się wiele pięknych drzew, także egzotycznych. Park jest otwarty, ale wnętrza zamku zajmuje Zespół Szkół Leśnych.  

Gdy znajdziemy się w Czarnkowie, koniecznie spójrzmy na panoramę miasta z dominującej nad Doliną Noteci Góry Krzyżowej. Początki miasta sięgają X wieku, kiedy powstała osada handlowa na przeprawie przez Noteć. W Czarnkowie do zobaczenia są gotycki kościół pw. Marii Magdaleny z połowy XVI w. W kaplicy znajdują się groby przedstawicieli rodu Czarnkowskich. Samo miasto słynne jest także dzięki pochodzącemu stąd kronikarzowi Jankowi z Czarnkowa, archidiakonowi gnieźnieńskiemu i podkanclerzemu Kazimierza wielkiego. Rzeźba Janka znajduje się na rynku w pobliżu ratusza. W miejscu dawnego zamku mieści się perła wielkopolskiego piwowarstwa, czyli Browar Czarnków.

Samo miasto ma długie tradycje żeglarskie, znajduje się tu także nowoczesna marina z wszelkimi udogodnieniami dla wodniaków, jedna z najpiękniejszych na szlaku Wielkiej Pętli Wielkopolski (www.osir.czarnkow.pl).

Ujście, Piła

U ujścia do Noteci rzeki Gwdy znajduje się, nomen omen, Ujście. Już Gall Anonim w swoich kronikach odnotowywał, że w tym miejscu istniała osada, a samo miasto do historii przeszło w czasach potopu szwedzkiego, kiedy w 1655 roku pospolite ruszenie wielkopolskiej szlachty pod wodzą Krzysztofa Opalińskiego poddało się bez walki wojskom króla szwedzkiego.

Zabudowania miejskie ciągną się wzdłuż Noteci, a doskonały widok na Ujście i pradolinę zapewnia wieża widokowa na Osiedlu Górnym, z której widać też jedną z większych w Polsce hut szkła, produkującą w ciągu doby milion butelek. Do zobaczenia jest również neobarokowy kościół pw. Św. Mikołaja zbudowany w latach 1905-07. Nieco wcześniej na sąsiedniej skarpie powstała Kalwaria Ujska, której każda stacja to unikatowy budyneczek o ciekawych formach architektonicznych – miejsce warte polecenia nie tylko pielgrzymom!

W Ujściu, w remizie OSP znajduje się miejsce do cumowania. Są sanitariaty, można podłączyć się do prądu i uzupełnić wodę pitną.

Nie bezpośrednio nad Notecią, ale ok. 12 km na północ, nad uchodzącą do Noteci Gwdą znajduje się królewskie miasto Piła, centrum regionu z dobrą bazą noclegową. To dobre miejsce, jeżeli potrzebujemy znaleźć jakiś punkt usługowy i równie dobry punkt wypadowy na wyprawy rowerowe czy kajakowe.  Interesującym przykładem architektury modernistycznej jest tutejszy kościół pw. Św. Antoniego, zbudowany w latach 1929 – 30 według projektu Hansa Herkommera ze słynnej szkoły Bauhaus. W ołtarzu głównym znajduje się największy w Europie krucyfiks wykonany z jednego kawałka drzewa o wysokości 7 m. W mieście możemy też zobaczyć kościół pw. Św. Stanisława Kostki, najstarszy budynek sakralny Piły oraz Muzeum Okręgowe. Do muzeum przynależy też szachulcowy dom Stanisława Staszica – pochodzącego z Piły wybitnego geologa, pisarza i polityka a do tego księdza.

W Pile znajdują się cztery przystanie, które obsługują nie tylko kajakarzy ale i Pilski Tramwaj Wodny, który wozi pasażerów po mieście.

Stacjonując w Ujściu możemy odwiedzić także pobliską Chodzież z tutejszymi dawnymi domami tkaczy  oraz neobarokowym dworem z początku XX wieku. Tutejsze Jezioro Miejskie jest popularnym ośrodkiem sportów wodnych. Amatorom pieszych wycieczek można polecić wycieczkę na Gontyniec – najwyższe wzniesienie w okolicy. Prowadzi na nie znakowany szlak turystyczny.

Białośliwie, Osiek nad Notecią, Nakło

W niewielkim miasteczku Białośliwie  ma swój początek Wyrzyska Kolej Wąskotorowa, która w lipcu i sierpniu prowadzi regularne kursy turystyczne zabytkowymi ciuchciami o rozstawie kół 600 mm. Z kolei w Osieku nad Notecią, w miejscu cmentarzyska z epoki żelaza  znajdziemy Muzeum Kultury Ludowej, drugie co do wielkości w kraju. W skansenie znajduje się 28 obiektów architektonicznych: chaty i zabudowania gospodarskie pochodzące z okresu  od XVIII do początku XX wieku, trzy wiatraki, kościół, kuźnia, remiza i tartak.

Kawałek dalej czeka natomiast śluza w Krostkowie, która jest unikatem na skalę europejską. Tutejsza śluza jest budowlą  bez murowanej komory, o zboczach porośniętych trawą. Posiada jedynie dwuskrzydłowe wrota stalowe (kiedyś drewniane), zamykane i otwierane ręcznie. Ta niezwykła konstrukcja wynika z konieczności budowy śluzy w terenie niemal bagiennym.

Ten odcinek podróży kończymy w Nakle nad Notecią, gdzie zaczniemy przygodę z Kanałem Bydgoskim. W Nakle znajduje się marina „Nakło” z prądem i wodą na kei, polem biwakowym, sanitariatami i wypożyczalnią kajaków oraz stacja benzynową w pobliżu. Jeśli ktoś nie planuje zakończyć podróży po Wielkiej Pętli Wielkopolski w Bydgoszczy, to jest to dobre miejsce na zrobienie zakupów, ponieważ przez następnych kilkadziesiąt kilometrów nie będzie dużych miejscowości.

Jeśli chodzi o Nakło, to rozwój miasta nastąpił po wybudowaniu Kanału Bydgoskiego w XVIII wieku. Zabudowa miejska składa się z budynków w różnych stylach, zachowało się tutaj także pięć spichlerzy (w jednym z nich jest Muzeum Ziemi Krajeńskiej). W Nakle znajduje się jeden z trzech w Polsce Zespół Szkół Żeglugi Śródlądowej (tutejsza marina należy właśnie do niego). W mieście warto zobaczyć kościół św. Wawrzyńca. Co prawda nie jest to pierwotny budynek (w swoich kronikach o kościele wspomina już Gall Anonim), ale zbudowana w XIX wieku neoklasycystyczna budowla z elementami barkowymi.

Tutaj kończymy podróż tym odcinkiem Wielkiej Pętli Wielkopolski. Nasz szlak przyjmuje teraz kierunek południkowy i diametralnie zmieni się otoczenie oraz warunki żeglugi, bo czekają nas najpierw sztuczne kanały a następnie jeziora.