Fał to tak zwany „element olinowania ruchomego”, czyli, mówiąc prościej, lina - ale nie byle jaka lina, bowiem fał zawsze posiada bardzo konkretne przeznaczenie. Generalnie, fały służą do podnoszenia rozmaitych ruchomych elementów, jak np. żagli lub części omasztowania, ale również do zmiany położenia miecza, płetwy sterowej i innych wynalazków.

Rys. Maciej Buś

Fał i jego kontra

Fał służy więc do podnoszenia różnego ustrojstwa – a co je opuszcza? To zależy, mamy tu bowiem dwie opcje – mechanizmem opuszczającym jest albo siła grawitacji, albo... druga lina, czyli kontrafał. Zwykle (choć nie zawsze, żeby nie było zbyt prosto) fał i kontrafał różnią się kolorem, co znacznie ułatwia życie żeglarzom, o ile oczywiście włożą nieco wysiłku w zapamiętanie kolorów i ich przeznaczenia - trochę, jak saper amator w amerykańskim filmie i jego odwieczny dylemat pt. „który kabelek przeciąć, niebieski czy czerwony?”.
Fałów szczęśliwie się nie przecina, natomiast luzuje się je lub wybiera. Dlatego, w przypadku pierwszej opcji, do opuszczenia danego elementu wystarczy poluzowanie fału, zaś resztę załatwia za nas fizyka. Jeśli natomiast dany element posiada fał i kontrafał, za każdym razem jeden z nich trzeba będzie wybierać (czyli ciągnąć), a drugi – luzować.

Fały i spółka

Fałów jest na pokładzie od groma, zaś dla uproszczenia ich nazwy tworzy się od tego, czym poruszają. I tak: fał grota to grotfał, fał foka to fokfał, itd.
Na tym jednak fałowych historii nie koniec. Istnieje bowiem coś takiego, jak róg fałowy żagla - czyli górny róg, do którego mocuje się fał, przewlekając go przez, uwaga... ucho fałowe.
Ucho to nic innego, jak umocniony otwór w żaglu, do którego mocuje się fał za pomocą węzła bądź szekli, co umożliwia sprawne zawiadywanie żaglem, i to bez użycia przemocy. Fał biegnie od ucha fałowego w kierunku topu masztu, a następnie w dół w stronę pokładu. W przypadku cięższych żagli do ucha fałowego montuje się stalową linę z blokiem, co daje dodatkowe przełożenie i ułatwia wciąganie żagli. Jeśli zaś bloczki nie wystarczą, stosuje się tzw. windę fałową, obsługiwaną z użyciem korby (oraz rąk żeglarzy) lub prądu.

Etymologia

Termin fał pochodzi od holenderskiego słowa val, oznaczającego... zasadzkę. Wywodzi się bowiem od wyrazu valle, oznaczającego urządzenie wyposażone w linkę i służące do chwytania małych zwierząt, poprzez gwałtowne opadanie pokrywy lub drzwi. Valle oznaczało też w przenośni schwytanie bądź usidlenie kogoś, niekoniecznie z użyciem liny.