Co się śni ośmiornicy?

Zdarzyło Wam się kiedyś mówić przez sen? Zanim odpowiecie, że absolutnie, przenigdy w życiu – zapytajcie swojej drugiej połówki...

A tak na serio: sny są tajemniczym stanem, a zajmujący się ich analizą specjaliści po dziś dzień nie ustalili, jak dalece interpretacja marzeń sennych może nam coś powiedzieć o nas samych, a w jakim stopniu jest ona tylko zbiorem przypadkowych obrazów, wynikających z „porządkowania dysku”, którym jest ludzki mózg.

Faktem jest natomiast, że sen jest dowodem sporej inteligencji oraz wrażliwości – a zatem powiedzenie „śpi, jak kłoda” jest do pewnego stopnia obraźliwe. Czy jednak zwierzęta również śnią? I to mięczaki? Hmm...

Poker face? Niekoniecznie

Pamiętacie może taki obrazek, na którym różne zwierzęta grały w pokera i kameleon... cóż, lekko się zdradził, przybierając na całym ciele wzorek w asy kier? Otóż to. Chwila, ale przecież miało być o ośmiornicach? No i będzie, z tym że zanim przejdziemy dalej, pamiętajmy, iż kameleon to przy nich cienki Bolek.

Ośmiornica imieniem Heidi, mieszkająca na co dzień w salonie swojego opiekuna, biologa Davida Scheela, pracującego dla Alaska Pacific University w Anchorage, stała się przypadkowo gwiazdą Internetów. W trakcie nagrywania filmu dokumentalnego o głowonogach mężczyzna zauważył, iż Heidi intensywnie zmienia kolory podczas snu, a momentami na jej skórze pojawiają się wypustki, które w niedługim czasie znikają, by pojawić się w innym miejscu. Filmik ze śpiącą ośmiornicą w roli głównej można zresztą zobaczyć na kanale Youtube.

Co niezmiernie istotne, u ośmiornic zmiana koloru oraz faktury skóry służy nie tylko do polowania (chociaż znacząco ułatwia kamuflaż), ale też do komunikacji ze światem. Jest zatem swojego rodzaju językiem — kodem, który zrozumieć potrafią tylko wtajemniczeni. Zaintrygowana czymś ośmiornica będzie miała inną barwę i wygląd, niż znudzona bądź zrelaksowana. A jeśli będzie to urocza, mała ośmiorniczka, która przybierze wzór w ładne niebieskie kółeczka, będzie to wyraźne ostrzeżenie – i jeden z ostatnich widoków, jaki zobaczymy w życiu.

Łebskie głowonogi

Okazuje się, że zmiana barw i wzorów u Heidi odpowiada fazie snu REM – czyli tej, w której pojawiają się marzenia senne. Czy jednak głowonóg może śnić? I marzyć? Czy aby przypadkiem do tego nie jest potrzebny porządny mózg?

Owszem, jest. Fakt, że układ nerwowy u ośmiornic jest zbudowany całkowicie inaczej, niż u ludzi, nie oznacza jeszcze, że jest zbudowany gorzej. Przeciwnie: można nawet powiedzieć, że ciut lepiej, bo u nas centrum dowodzenia znajduje się w głowie i każdy poważniejszy uraz tej części ciała może skończyć się tragicznie. Tymczasem ośmiornice mają nieco bardziej rozproszone neurony, dzięki czemu każda macka ma coś na kształt własnego mózgu, a cały organizm jest w stanie błyskawicznie reagować na bodźce zewnętrzne.

Ośmiornice są przy tym niezwykle inteligentne; pod tym względem zostawiają daleko w tyle nie tylko psy, koty czy delfiny, ale nawet małpy człekokształtne. Potrafią rozwiązywać złożone problemy, myśleć przestrzennie i uczyć się przez obserwację. Żywo interesują się też otoczeniem i mają doskonałą pamięć, a specjaliści twierdzą nawet, że ośmiornice potrafią myśleć abstrakcyjnie – a tego rodzaju zdolności posiada poza nimi jedynie człowiek.

Czy to jawa, czy sen?

Badania wykazały, że zarówno ośmiornice, jak i spokrewnione z nimi mątwy wykazują zachowania, które idealnie wpisują się w definicję snu. I podobnie jak u nas, u tych głowonogów mózg analizuje wóczas dane z całego dnia, sortuje bodźce, a także przetwarza i przechowuje wspomnienia. 

W 2012 roku przeprowadzono testy na mątwach z gatunku Sepia officinalis. Okazało się, że ich mózgi w czasie snu wchodzą w stan znany z fazy REM, objawiający się m. in.  szybkimi ruchami gałek ocznych, drżeniem kończyn oraz zmianą ubarwienia ciała.

Wszystko to – oprócz zmiany barw, rzecz jasna – występuje też u ludzi. I właśnie w fazie REM pojawiają się marzenia senne, a jeśli zostanie ona brutalnie przerwana dzwonkiem budzika, czujemy się wyrwani ze snu, a przez chwilę nawet nieprzytomni. Od razu wyjaśniamy – owszem, ośmiornice też bywają niewyspane i kiedy kolejny raz usną, śpią dłużej, żeby nadrobić zaległości. Skądś to chyba znamy.

A może to tylko ściema?

Daniel Margoliash, neuroetolog z University of Chicago, po obejrzeniu nagrania śpiącej Heidi uznał materiał za „spektakularny”. Podkreślił też, że wiele gatunków ptaków śpiąc, przechodzi przez różne fazy snu, w trym również przez fazę REM. Można zatem domniemywać, że zwierzę o inteligencji porównywalnej z kilkuletnim dzieckiem również ma sny – i że zamiast po prostu „wyłączyć” mózg podczas snu, wykorzystuje ten czas podobnie, jak ludzie.

Sceptycy twierdzą co prawda, że nie ma się czym podniecać, bo śpiąca ośmiornica po prostu nie kontroluje swoich chromatoforów (czyli komórek barwnikowych) tak samo, jak my nie kontrolujemy chrapania.

Być może tak – jednak sekwencja, w jakiej Heidi zmienia barwy na nagraniu, nie jest wcale przypadkowa. Odpowiada ona akcji, jaką zwierze podejmuje w czasie polowania na swój przysmak, czyli kraba, a następnie podczas jego konsumpcji. Zmiany barwy i faktury ciała Heidi należałoby zatem porównać do lunatykowania i mówienia przez sen – a taka aktywność jest bezpośrednio związana z marzeniami sennymi.

A zatem, wracając do tytułowego pytania – co się śni ośmiornicy? W tym przypadku to, co najlepsze: adrenalina, przygoda, łowy, a potem... uczta – czyli spełnienie i sukces. Trochę zazdrościmy.