Niewidzialna ryba, która pełza po lądzie

Zapytani, co wiecie o węgorzu zapewne odpowiecie, że jest smaczny. A taki np. węgorz europejski ma w zanadrzu parę niespodzianek. Potrafi się przemieszczać po lądzie, i to nawet do kilku kilometrów, wybitnie lubi wędrówki a nawet w swoim zyciu ma pewien etap, kiedy jest…niewidzialny.

Węgorz europejski żyje w rzekach i jeziorach Europy Zachodniej i Środkowej, w południowo-wschodniej i środkowej części Oceanu Atlantyckiego i we wszystkich morzach europejskich. Bardzo lubi ciepłe miejsca z obfitą roślinnością, o mulistym dnie, ale jak trzeba to godzi się na mieszkanie w wartkich rzekach o kamienistym dnie, zwłaszcza jeśli znajduje tam podmyte brzegi, korzenie drzew i inne kryjówki. Żyje przy dnie a zimę spędza zagrzebany w mule. Co ciekawe, miejsce zamieszkania wybiera w zależności od studium dojrzałości płciowej. Przed jej osiągnięciem węgorze żyją w wodach śródlądowych, na dodatek osobno – samice w głębi lądu, samce w zasięgu wód słonawych. Dorosłe węgorze znane są natomiast ze swojego wędrownego trybu życia, bowiem wędrują z wód słodkich do morza.

Bardzo ciekawy jest wygląd węgorza. U dorosłych osobników samica jest znacznie większa niż samiec – ona osiąga do 2 metrów i wagę do 9 kilo. Samczyki są przy paniach dosyć niepozorne – do tego stopnia, że nazywa się je sznurówkami – ich długość to max. 60 cm i waga do 0,35 kg. Normalnie węgorze bywają kolorystycznie mieszanina szarego, zielonego, wręcz czarnego – chyba, że są bardzo młodziutkie. Wtedy to bywają – o czym wspominamy we wstępie – niewidzialne. A właściwie całkiem przezroczyste.

Taki specyficzny wygląd, zupełnie odmienny od normalnego, dotyczy stadium larwalnego nie tylko węgorza europejskiego. Larwy mają szkliste, przezroczyste, silnie spłaszczone bocznie i wydłużone ciało, z mikro narządami wewnętrznymi. Są też wyjątkiem wśród kręgowców, bowiem we krwi nie mają ani krwinek czerwonych, ani hemoglobiny. 

Wygląd larw był tak odmienny od osobników dorosłych, że przez długi czas leptocefale (tak to się nazywa fachowo) uważano za odrębne gatunki ryb, których biologia rozrodu była nieznana. Tajemnicę rozwikłali pod koniec XIX wieku włoscy naukowcy Grassi i Calandruccio, którzy  zaobserwowali etap przeobrażenia larw uznawanych wówczas za Leptocephalus brevirostris w postać młodego węgorza.

Co jeszcze warto wiedzieć o węgorzu? Ano to, że bardzo lubi wędrówki. Ale umówmy się, różne rzeczy robią zwierzątka, w tym ludzie, żeby się rozmnożyć. Od lata do późnej jesieni; zawsze cztery dni po pełni Księżyca (ot, ciekawostka – skąd wiedzą, że powinny to robić akurat wtedy?) węgorze zaczynają wędrówkę rozrodczą, która ma, bagatela, niemal 6 tys. km. Ryby dostają się do Morza Sargassowego i tam, po około półtorarocznej wędrówce, wiosną, na głębokości 400–1000 metrów odbywają tarło. Osobniki dorosłe po tarle giną a wspomniane już przezroczyste larwy unoszone są przez Prąd Zatokowy (Golfstrom) w kierunku wschodnim i po upływie 2–3 lat docierają do przybrzeżnych wód europejskich a następnie, po drodze się przeobrażając wpływają do rzek, głównie na terytoriach Francji i Anglii. W czasie wędrówki co ciekawe, węgorze potrafią przemieszczać się nawet po lądzie, w tempie nawet do 3 km na godzinę, co umożliwia mu dyfuzja gazów przez skórę. .  W wodach słodkich węgorze przebywają zazwyczaj od 6 do 10 lat, niektóre osobniki nawet do 20.

Węgorza europejskiego, wbrew pierwszemu skojarzeniu (smaczny!) jeść nie wolno. Od 2007 roku gatunek jest pod ścisłą ochroną, głównie z powodu działalności człowieka, który go jadł i stawiał mu przeszkody na drodze do miejsca tarła. A nawet jeśli ktoś chciałby na nielegalu węgorzyka europejskiego spożyć, warto wiedzieć, że jest on…trujacy. Jego krew zawiera niebezpieczną dla ssaków ichtiotoksynę, która ma działanie podobne do jadu węży - powoduje u ssaków skurcze mięśni, porażenie pracy serca i płuc, rozpadanie się czerwonych krwinek i zmniejszenie krzepliwości krwi. Co prawda trucizna ta podobno traci własności trujące w temperaturze powyżej 58 °C, ale osobiście byśmy nie ryzykowali.