KIL – grzbiet na brzuchu

Kil stanowi główną belkę konstrukcyjną łódki, od niego zależy więc wytrzymałość konstrukcyjna kadłuba, jego sztywność wzdłużna i, oczywiście, kształt. Mówiąc prościej, kil to najniżej położona belka, coś jak kręgosłup statku – tyle, że na brzuchu.

Sprawa wydaje się więc prosta, ale to tylko pozory, bowiem nawet przy tak oczywistej kwestii nie obeszło się bez małego zamieszania. Wywołali je zapewne poplecznicy prof. Miodka, usiłujący spolszczać zagraniczne nazwy. Takie praktyki prowadza zwykle do powstanie całkiem interesujących konstrukcji myślowych, dających pożywkę dla długich rodaków rozmów na nocnych wachtach. Zamiast kil używa się bowiem określenia stępka, chociaż... nie zawsze.

Rys. Maciej Buś

Czy kil to stępka?

W tej kwestii zdania są podzielone, czego dowód można zauważyć choćby na forach. Spróbujmy więc usystematyzować nazewnictwo; stępka, jako główna oś konstrukcyjna kadłuba, może występować w postaci belkowej i płaskiej.
Stępka belkowa jest pozostałością po czasach, gdy statki budowano z drewna i rzeczywiście jest kilem. Tego rodzaju stępka łączy funkcję konstrukcyjną i balastową, obniżając środek ciężkości łódki i dzięki temu stabilizując całą konstrukcję.
Stępka płaska najczęściej występuje w dużych, stalowych statkach o podwójnym dnie. Jej odmianę stanowi stępka tunelowa, zbudowana z dwóch serii wzdłużników, oddalonych o równą odległość względem środka symetrii. Po zamontowaniu wzdłużników do poszycia wewnętrznego i zewnętrznego powstaje tunel, gdzie zwykle upycha się różnego rodzaju przewody, rurociągi itp. Taka stępka kilem raczej nie jest, bowiem wypełniony przewodami tunel nie pełni ani roli stabilizacyjnej, ani nośnej.

Po co nam kil?

Kil ma za zadanie nie tylko stabilizowanie konstrukcji; ze względu na swoje kształty, ciężar i położenie, odpowiada także za stateczność jednostki (im niżej położony środek ciężkości, tym większa stabilność) oraz za generowanie oporu bocznego (dzięki temu nie znosi nas aż tak bardzo i płyniemy z grubsza tam, gdzie chcemy). Poza tym, kil przydaje się również do karania krnąbrnych załogantów oraz do wyznaczania wiekopomnych dat, ale o tym za chwilę.
W dawnych czasach budowę dowolnej pływającej jednostki (może poza indiańskim czółnem) rozpoczynano właśnie od kilu. W Brytanii i USA za datę rozpoczęcia budowy statku uznaje się dzień utworzenia kilu. Ważniejszy od tej daty jest jedynie dzień wodowania – prawdopodobnie ze względu na nieszczęsną butelkę szampana, rozbijaną o burtę oraz inne egzemplarze, które nie są już tak bezmyślnie marnowane, ale ulegają konsumpcji.

Powiedzonka

Z kilem wiąże się, nomen omen, kilka ciekawych powiedzonek. Najbardziej znanym z nich jest życzenie „stopy wody pod kilem”, wypowiadane do żeglarzy wypływających w rejs. Stopa, czyli jakieś 30 cm wody pod kilem gwarantowało, że nie staną na mieliźnie, co w czasach, gdy WOPR ani inna Straż Przybrzeżna nie mogły uratować dzielnych marynarzy, było kwestią dość istotną.

Kolejnym hasłem, znanym amatorom filmów o piratach, jest przeciąganie kogoś pod kilem. Jak można się domyślać, była to mało przyjemna procedura, i to bynajmniej nie dlatego, że delikwent mógł opić się słonej wody i utonąć. Znacznie gorszy był fakt, że kil obrośnięty był zwykle różnego rodzaju pąklami i innymi żyjątkami w twardych skorupkach, zaś usuwanie ich za pomocą własnych pleców, w słonej wodzie, było raczej ekstremalnym przeżyciem (częściej zaś sposobem egzekucji).

Etymologia

Kil podobnie brzmi w innych językach: po angielsku to keel, po niemiecku – kiel, po francusku quille; wszystkie zaś pochodzą od staronordyckiego słowa „kjol”. Co ciekawe, w angielskim keel niekoniecznie oznacza kil; inne znaczenie to grzbiet, i to różnego rodzaju – a więc grzbiet górski, ale również wystająca linia, występująca na roślinach lub zaostrzona krawędź ciała ryb występująca zwykle na brzuchu lub bokach, np. u płoci czy uklei. Po holendersku natomiast kil oznacza nie tyle grzbiet, ile coś głębokiego lub koryto rzeki – ale to może dlatego, że akurat Holendrzy za wiele grzbietów górskich nie mają.


Rodzaje kilu

Generalnie, istnieją trzy rodzaje kilu:
• falszkil
• bulbkil
• finkil

Falszkil (zwany też martwym kilem) ma kształt stałej płetwy, ciągnącej się na całej lub prawie całej długości łódki. Na końcu (najbliżej dna) falszkilu znajduje się balast, stanowiący razem z nim jednolitą powierzchnię i z tego powodu nazywany balastem integralnym. Falszkil, poprzez obniżenie środka ciężkości łódki, ma za zadania poprawić stateczność łódki, zaś poprzez zwiększanie oporu bocznego – poprawić jej sterowność.


Bulbkil jest stałą, smukłą płetwą, obciążoną na końcu balastem w kształcie bulba, czyli, ogólnie mówiąc, pękatej bryły, która może przybierać dość rozmaite formy. Bulb może więc wyglądać, jak cygaro, jak bomba, jak kropla wody, a nawet jak gigantyczny Tic-tac, niekiedy wyposażony w boczne skrzydełka. Bulbkil spełnia te same zadania, co falszkil (poprawa stateczności i sterowności jednostki), zaś stosuje się go najczęściej na dużych jednostkach o płaskim dnie i małym zanurzeniu. Doskonale sprawdza się też w jachtach regatowych. Wynalazcą bulbkilu był amerykański konstruktor, Nathaniel Green Herreshoff (1848-1938), który na jachcie "Bubble" zastosował balast, powieszony na długiej płycie, wykonanej z brązu.

Finkil, zwany inaczej balastem płetwowym, jest stałą płetwą przytwierdzoną w środkowej lub środkowo-tylnej części łódki. Finkil w całości wykonany jest z ciężkiego materiału, nie zawiera więc dodatkowego balastu. Łódka może posiadać więcej, niż jeden finkil – wówczas finkile mogą być umieszczone albo w osi łódki, albo równolegle do niej i do siebie.

Źródła:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kil
https://pl.wikipedia.org/wiki/St%C4%99pka
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/kil1

http://pl.rec.zeglarstwo.narkive.com/kG6O8ilD/kiedy-kil-a-kiedy-st-pka
http://santisimatrinidad.jun.pl/printview.php?t=274&start=0&sid=d6857a43c3427fa45401b730eb9baa73
http://skibicki.pl/forum/viewtopic.php?t=1413
http://selwydawnictwo.pl/encyklopedia/36-s/500-stepka-kil
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kil_(anatomia)


Tagi: Kil, słownik, belka, konstrukcja, jacht